Η τριλογία της Αλίντα Δημητρίου

Η Αλίντα Δημητρίου, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1933 και πέθανε φέτος στις 30 Ιουλίου 2013 . Σπούδασε Σκηνοθεσία στη Σχολή Σταυράκου. Παράλληλα με τη διοργάνωση κινηματογραφικών προβολών κατά την περίοδο 1970-1975, συμμετείχε σε σεμινάρια για ταινίες μικρού μήκους, ενώ παράλληλα έγραψε και μετέφρασε άρθρα σε κινηματογραφικά περιοδικά.

Συγγραφέας του βιβλίου "Φιλμογραφία ταινιών μικρού μήκους" (1939-1979), η Αλίντα Δημητρίου εξέδωσε το 1992, το Λεξικό ταινιών μικρού μήκους. Στην πλούσια φιλμογραφία της, συγκαταλέγονται περισσότερα από 50 ντοκιμαντέρ. 

Το 2008, η σκηνοθέτιδα απέσπασε το Βραβείο Κοινού στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη για τη δημιουργία της «Πουλιά στο Βάλτο». Το ντοκιμαντέρ «Πουλιά στο Βάλτο», προβλήθηκε και στο 5ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου που διοργάνωσε η Ταινιοθήκη της Ελλάδος το 2008.

Η τριλογία της Αλίντα Δημητρίου, «Πουλιά στο βάλτο», «Η ζωή στους βράχους» και «Τα κορίτσια της βροχής», που αγαπήθηκε ιδιαίτερα από το κοινό του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ανέδειξε μέσα από μαρτυρίες και ντοκουμέντα την αγωνιστικότητα και τη δύναμη της γυναικείας ψυχής.

Τριλογία για τη συμμετοχή της Γυναίκας στους πολιτικούς αγώνες κατά το δεύτερο μισό του αιώνα που μας πέρασε. Μια συμμετοχή που έχει αποσιωπηθεί.

ΠΟΥΛΙΑ ΣΤΟ ΒΑΛΤΟ

H συμμετοχή της γυναίκας σε όλες τις ιστορικές διαδικασίες, ακόμα και στις πιο ακραίες, συμμετοχή που παραμένει αφανής, είναι το θέμα της ταινίας Πουλιά στο βάλτο. Πιο συγκεκριμένα, η ταινία αναφέρεται στη συμμετοχή και προσφορά της γυναίκας στην Aντίσταση κατά την περίοδο της Kατοχής 1941-44, καθώς και στις συνέπειες που υπέστη. Στηρίζεται στις προφορικές μαρτυρίες των γυναικών που επέζησαν, με άξονα την ιστορική διαδρομή. Εκείνο, όμως, στο οποίο εστιάζει δεν είναι η ιστορική περιγραφή αλλά η, μέσα από τις μνήμες, τα βιώματα ή και τα ψυχολογικά τραύματα, αποκάλυψη μιας στάσης ζωής των γυναικών σε πράξεις που θεωρούμε ότι αναφέρονται μόνο στους άνδρες.







Η ΖΩΗ ΣΤΟΥΣ ΒΡΑΧΟΥΣ 

Εμφύλιοs -- οι Γυναίκες πάνε στο βουνό, στο Δημοκρατικό Στρατό -- αλλά και στις εξορίες.
Μετά την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας οργανώθηκαν οι παρακρατικοί, οι συνεργάτες των Γερμανών και άρχισε το κυνηγητό των Αντιστασιακών. Από τις Γυναίκες, άλλες πρόλαβαν και πήγαν στο βουνό και άλλες συνελήφθησαν. Όλες γιατί ήταν αντιστασιακές. Σε όσες, από αυτές που συνέλαβαν, τα στρατοδικεία δε μπόρεσαν να στοιχειοθετήσουν κατηγορία (σε ισόβια ή εκτέλεση), τις έστειλαν εξορία: Χίος -- Τρίκερι -- Μακρόνησος.
Στην ταινία, τριάντα τρεις Γυναίκες καταθέτουν τη μαρτυρία τους για τις διώξεις που υπέστησαν αυτές και οι οικογένειές τους, μετά την υπογραφή της Βάρκιζας, στις 12 Φεβρουαρίου 1945.

ΤA ΚΟΡΙΤΣΙΑ THΣ ΒΡΟΧΗΣ

  Η ταινία αναφέρεται αποκλειστικά στις γυναίκες που ταλαιπωρήθηκαν και κακοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της επταετίας και σήμερα καταθέτουν τη μαρτυρία τους.

  «Τα κορίτσια της βροχής» τον καιρό της Χούντας ήταν μόλις είκοσι χρονών. Φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν χωρίς να προδώσουν τα ιδανικά τους. Πάλεψαν ισάξια δίπλα στους άντρες εκείνης της εποχής που αγωνίζονταν για τη δημοκρατία. 

Στην ταινία καταθέτουν τη μαρτυρία τους 50 γυναίκες. Είναι ακόμη πολύ νέες, ενεργές και εξακολουθούν να πιστεύουν στον αγώνα που έκαναν. Είναι γυναίκες απ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα που ακόμα και σήμερα τις δένει μια δυνατή φιλία.

Τις χαρακτηρίζει η ίδια περηφάνια, με τις Γυναίκες της Αντίστασης, το ίδιο ήθος, το ίδιο πείσμα για την εδραίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Παλιά συνέντευξή της στην εφημερίδα ΑΥΓΗ

 Επιμέλεια: Αλίκη Κοσυφολόγου, Μαρία Βλαδιμήροβιτς

 Ερ.: Με την ταινία για τις γυναίκες – αγωνίστριες της επταετίας ολοκληρώνετε μια μελέτη για την γυναικεία παρουσία στο εαμικό κίνημα και στον αντιδικτατορικό αγώνα. Αν και τα κινήματα αυτά περιβάλλονται από διαφορετικά ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, οπωσδήποτε χαρακτηρίζονται και τα δύο από την μεγάλη κοινωνική τους απήχηση, τη μαζικότητα της συμμετοχής καθώς και τον ιδεολογικό τους προσανατολισμό. Θα θέλατε να μας εξηγήσετε με ποιό τρόπο αντιλαμβάνεστε τη γυναικεία παρουσία – συμμετοχή και σε κάθε ένα από αυτά;

Απ.: Και στα δύο αυτά κινήματα παρά τις διαφορές που επισημαίνετε, δυστυχώς, το ζητούμενο είναι το ίδιο, δεν έχει αλλάξει.

Η παρουσία – συμμετοχή της γυναίκας κατά την επταετία σε σχέση με το εαμικό κίνημα δεν είναι μικρότερη γιατί προσμετράται σε αναλογία με την παρουσία του άνδρα την ίδια περίοδο. Η διαφορά υπάρχει στην προέλευση.

Στην πρώτη περίοδο, η Γυναίκα εκπροσωπεί αυτόν τούτον τον ελληνικό λαό που αγωνίζεται για την ελευθερία του από τον κατακτητή και σύσσωμος έχει λάβει μέρος στον αγώνα. Στην δεύτερη περίοδο, η Γυναίκα προέρχεται κατά πλειονότητα από το φοιτητικό κίνημα, τον κύριο όγκο αντίστασης σ’ έναν εισβολέα που έρχεται να στερήσει το αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα της ελευθερίας.

Στο εαμικό κίνημα η Γυναίκα στάθηκε δίπλα στον άνδρα ισάξια, κρατώντας όπλο, υφιστάμενη ταλαιπωρίες, πηγαίνοντας φυλακή, εξορίες, στο εκτελεστικό απόσπασμα. Δε λύγισε ούτε όταν ως μέσο πίεσης χρησιμοποιήθηκε η αρπαγή των παιδιών από την αγκαλιά της. Και σε καμιά από όλες δεν ανίχνευσα ίχνη φυγοδικίας. Θα έλεγα ότι δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους: το ήθος και το πείσμα τους, δηλαδή η πίστη τους σ’ αυτό που κάνανε. Φυσικά μιλάω για γυναίκες που ήταν μόνο στρατιώτες και όχι στελέχη. Τη δεύτερη περίπτωση δεν τη γνωρίζω, δεν την αγγίζω.

Μέσα στη δικτατορία έχουμε μια άλλη φουρνιά γυναικών που κατά πλειονότητα στελεχώνουν το φοιτητικό κίνημα.

Δε βρήκα διαφορές ιδεολογικού προσανατολισμού – κατά την άποψή μου.

Η ίδια περηφάνια, το ίδιο ήθος, το ίδιο πείσμα, η ίδια πίστη στον αγώνα για την εδραίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Το ίδιο αμετανόητες οι άτιμες!

Και μάλιστα θεωρούν τον εαυτό τους συνέχεια των γυναικών της Αντίστασης.

Μια από αυτές μου είπε «…είμαστε η συνέχεια τους και η δική μας συνέχεια είναι η σημερινή νεολαία»και το είπε μια γυναίκα που της αφαιρέθηκε η δυνατότητα να κάνει παιδιά. Ομολογώ ότι μαθαίνοντας φοβήθηκα κάτι που δεν είχε συμβεί με τις προηγούμενες. Το ανακάλυψα πρόσφατα, όταν ένας γιατρός μου ζήτησε να ξαπλώσω για να με εξετάσει και αρνήθηκα. Μετά το έψαξα γιατί αρνήθηκα. Το ιατρικό κρεβάτι είναι πολύ στενό και εγώ χωρίς να το καταλαβαίνω ανακαλούσα τον πάγκο που τις ξάπλωναν και τις έδεναν.

Θα μπορούσα ακόμα να προσθέσω ότι η αναφορά στη Γυναίκα και στα δύο μεγάλα κινήματα είναι μικρή ως μηδενική. Η επίσημη ιστορία καταγράφει κατά κανόνα τα κατορθώματα των ανδρών. Και αυτό φαίνεται στις προσωπικές διατυπώσεις. Κάποιος μου είπε, όταν εγώ αναφέρθηκα στη συμμετοχή τους «….ναι, ναι, έπλεναν τα καζάνια και τα ρούχα μας». Και το είπε αυτό Μακρονησιώτης.

Ερ.: Σε παλιότερη συνέντευξή σας αναφέρετε ότι «η επίσημη Ιστορία αγνοεί την προφορική ιστορία, παρακάμπτει και προσπερνάει τις μαρτυρίες και τα βιώματα των ανθρώπων», εξηγώντας με αυτό τον τρόπο την επιλογή σας να κάνετε ταινίες – ντοκιμαντέρ στηριγμένες στις μαρτυρίες των πραγματικών πρωταγωνιστών των γεγονότων. Η ταινία για την οποία συζητάμε σήμερα διέπεται από την ίδια λογική;

Απ.: Η επίσημη Ιστορία δεν αγνοεί την προφορική ιστορία, απλά παρακάμπτει και προσπερνάει τις μαρτυρίες για να μπορέσει να προβάλει και επιβάλει την δικιά της εκδοχή.

Στη δεύτερη περίοδο, περίοδο χούντας, η Ιστορία δεν παρακάμπτει και επειδή δεν μπορεί να το κάνει καλύπτει και δεν αποκαλύπτει όλες τις πτυχές του δράματος. Το Πολυτεχνείο είναι μια παραχώρηση και ταυτόχρονα μια κολοβή αναγνώριση ενός αγώνα επτά χρόνων. Το οδοιπορικό του επταετή αγώνα διαθλάται μέσα από αόριστες παραδοχές για να καλυφτούν οι ένοχοι και για μια ακόμη φορά ομανδύας της λήθης να χρησιμοποιηθεί ως αρωγός της συνέχειας, της σύμπνοιας.

Καμία αντίρρηση. Έτσι να γίνει αν έτσι επιτάσσουν οι γραφές.

Τίποτα όμως δεν εμποδίζει να γνωρίσουμε και να ακούσουμε όλους αυτούς που βίωσαν μια άλλη πραγματικότητα, που βάδισαν το δρόμο προς την Ιθάκη.

Κατά συνέπεια και η τρίτη ταινία διέπεται από τη λογική των προηγουμένων ταινών, της άμεσης μαρτυρίας που μονάχα ο θάνατος καταλύει.

Ερ.: Στην τηλεφωνική μας συνομιλία μου αναφέρατε, μεταξύ άλλων, ότι κάποιες από τις γυναίκες – αγωνίστριες που συμμετέχουν στην ταινία, αρχικά τουλάχιστον, ήταν αρκετά επιφυλακτικές απέναντι στο ενδεχόμενο να καταθέσουν την εμπειρία τους σε ένα πολιτικό ντοκιμαντέρ. Πού αποδίδετε την αντίσταση την οποία προέβαλαν και πώς καταφέρατε να την κάμψετε;

Απ.: Ήταν δύσκολα, πολύ δύσκολα στην αρχή και αυτό με πλήγωσε, ήταν φορές που ένιωθα ζητιάνα. Μετά κατάλαβα ότι ο λόγος τους, σε προηγούμενες συνεντεύξεις τους, είχε κακοποιηθεί. Κατέθεσα ως διαπιστευτήρια τις δυο ταινίες.

Ήθελα να τους δείξω ότι ως ιστορικά πρόσωπα έχουν την υποχρέωση να καταθέσουν για τους επερχόμενους.

Υπήρχε όμως και ένας άλλος λόγος. Η μαρτυρία τους, σε μερικές, ανακαλούσε στιγμές που τις σημάδεψαν και ήταν οδυνηρό να τις ξανά βιώσουν.

Ερ.: Θα είχε μάλλον αρκετό ενδιαφέρον να μάθουμε πόσες από αυτές τις γυναίκες διατηρούν την ιδιότητα του κομματικού μέλους ή αν συνέχισαν να είναι με κάποιο τρόπο δραστήριες στον κοινωνικό τους χώρο και να ασχολούνται με την πολιτική. Η εμπειρία σας από τις τρεις ταινίες τί σας έδειξε σε σχέση με αυτό το θέμα;

Απ.: Επειδή δεν πιστεύω στην κομματική ταυτότητα δε το ερεύνησα ή μάλλον το παρέκαμψα. Γιατί; Ηανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ηθική που πρέπει να αναπτύσσουμε, τα ανθρώπινα δικαιώματα συνιστούν και απαιτούν πολιτική ταυτότητα.

Και από ό,τι κατάλαβα όλες τους, μα όλες, διαθέτουν πολιτική ταυτότητα. Είναι πάντα παρούσες, νιες και ηλικιωμένες. Μια γυναίκα που βασανίστηκε άγρια στο Μακρονήσι, εξακολουθεί νάναι όμορφη, με πολύ σκέρτσο μου είπε «γίνεται διαδήλωση χωρίς εμένα;» Τι σημαίνει όταν μου λένε τόσο οι αντιστασιακές όσο και οι Γυναίκες της επταετίας «δεν έχω μετανιώσει και αν χρειασθεί θα το επαναλάβω»; Η εμπειρία μου από τις γυναίκες και των δύο περιόδων είναι: πείσμα, μεγάλες αντοχές, πίσω δε γυρνάνε!

Ερ.: Σε παλιότερη συνέντευξη σας, είχατε πει ότι « οι γυναίκες του Δ.Σ. δεν αισθάνονται ηττημένες». Για τις γυναίκες που συμμετείχαν στον αντιδικτατορικό αγώνα θα μπορούσατε να υποστηρίξετε κάτι ανάλογο;

Απ.: Οι Γυναίκες του Δ.Σ. που είναι οι Γυναίκες του εαμικού κινήματος πραγματικά δεν ένιωσαν ηττημένες. Στη δεύτερη ταινία μια Γυναίκα όταν αναφέρεται στο κολαστήριο της Μακρονήσου λέει: «…είχαμε πάρει απόφαση να αντισταθούμε, τίποτα δε μας άγγιζε» και μια άλλη «..αντέξαμε γιατί εμείς είχαμε το δίκιο»

Όλη όμως αυτή η γενιά ονομάστηκε γενιά της ήττας.

Για τη γενιά της δικτατορίας δεν έχουμε ανάλογο χαρακτηρισμό. Αργότερα, αποτιμήθηκε σα γενιά που λάκισε και αυτό φαίνεται όταν μετράμε πόσοι άντεξαν και πόσοι ενέδωσαν στη λαίλαπα της καταναλωτικής κοινωνίας. Την προηγούμενη περίοδο ήταν ελάχιστες ως μηδενικές οι αποκλίσεις. Στη δεύτερη περίοδο άντεξαν μονάχα οι γυναίκες. Φαίνεται παράλογη μια τέτοια άποψη. Έλα όμως που είναι έτσι. Πόσες ενέδωσαν και πέρασαν στην άλλη όχθη; Λίγες πολύ λίγες. Ενώ από τους άνδρες και εκείνος και ο ετούτος και ο άλλος. Και αναρωτιέται κανείς «μα πώς;» Κανείς δεν απαντάει. Ίσως είναι ερώτηση χωρίς νόημα. Ίσως ενέδωσαν σε σειρήνες με διπλή υπόσταση, ψευδή ένδυση και δεν το διακρίνουν.

Ερ.: Και οι δύο προηγούμενες ταινίες σας – « Η ζωή στους Βράχους», «Πουλιά στο Βάλτο»-, αν και διαφημίστηκαν ελάχιστα, προσέλκυσαν μεγάλο ενδιαφέρον του κοινού, ενώ πήραν και πολύ θερμές κριτικές. Έχετε ανάλογες προσδοκίες για τη νέα σας ταινία; Μήπως τελικά το κοινό θέλει πολύ να δει και να ακούσει εκείνους κι εκείνες που η ιστορία δεν τους έδωσε φωνή;

Απ.: Όχι μονάχα δεν τους έδωσε φωνή αλλά φίμωσε τις φωνές τους!

Αν θα έχει ανάλογη επιτυχία είναι κάτι που αυτό τον καιρό δε με απασχολεί γιατί δουλεύω, προσπαθώ να τελειώσω, να προλάβω.

Ερ.:Το κοινό που παρακολουθεί τη δουλειά σας είναι σε μεγάλο μέρος του νεανικό. Γιατί πιστεύετε ότι οι νέοι και οι νέες εμπνέονται από τέτοια θέματα;

Απ.: Πράγματι είναι νεανικό κοινό και να φανταστείτε πριν βγούν οι ταινίες είναι αυτό που με άγχωνε και δεν ήξερα τι να κάνω. Αντιγράφουν τα DVD και τα παρουσιάζουν στα δικά τους στέκια, χωρίς καν να με ρωτήσουν, γιατί ξέρουν ότι η Αντίσταση ανήκει σε όλους, η Αντίσταση δεν πουλιέται.

Γιατί τους ενδιαφέρει;

Μια γρήγορη απάντηση είναι γιατί δε γνωρίζουν. Κανείς ποτέ δεν τους είπε τίποτα. Δεν τους μίλησαν στο σπίτι τους από φόβο μετά τα όσα είχαν περάσει. Δεν τους μίλησαν στο σχολείο γιατί τα γεγονότα αυτά δεν τα συμπεριλαμβάνει η επίσημη παιδεία ή αν θέλετε η παιδεία των νικητών.

Μια δεύτερη απάντηση είναι ότι ζητούν μια πλατφόρμα να πατήσουν για τους δικούς τους αγώνες. Να εδραιώσουν τα δικά τους οράματα. Μέσα από τις ταινίες μεταλαμπαδεύεται ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και είναι αυτό το ζητούμενο της σημερινής νεολαίας. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι λαοί χωρίς αξιοπρέπεια, χωρίς επαγρύπνηση είναι λαοί χωρίς μέλλον.

Ερ.: Στη σημερινή συγκυρία, με πρόσχημα την “κρίση”, επιχειρείται ένας «επιλεκτικός» οικονομικός εξορθολογισμός για τον πολιτισμό, που αναπόφευκτα οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη συγκέντρωση των λίγων διαθέσιμων πόρων σε μετρημένους στα δάχτυλα καλλιτεχνικούς οργανισμούς και σχήματα. Πόσο δύσκολο είναι για εσάς να φτιάχνετε τόσο καλές ταινίες χωρίς καμία οικονομική ενίσχυση από πουθενά;

Απ.: Για σταθείτε ένα-ένα να απαντάω.

Δεν το βλέπω «σαν επιλεκτικό οικονομικό εξορθολογισμό». Απλά, ανασυντάσσουν τις δυνάμεις τους καιπροσπαθούν να προσεταιρισθούν όλους όσους είναι έτοιμοι να προσεταιρισθούν είτε γιατί τους λείπει το πολιτικό κριτήριο να ερμηνεύσουν αυτόν τον εξορθολογισμό, δηλαδή να δουν τι κρύβεται από πίσω και σε ποιους απευθύνονται και γιατί, είτε σε μια μερίδα που πιστεύει στις ψευδεπίγραφες υποσχέσεις και κατατάσσει τον εαυτό της στους εκλεκτούς.

Και εάν εσύ έχεις την αφέλεια να επιμένεις, να αντιλέγεις τότε αιωρείται ως ατράνταχτο επιχείρημα το ιδεολόγημα «δηλαδή, τι θαγίνει; να μη κάνουμε ταινίες;» κάτι που θυμίζει «Καραμανλή ή τανκ».

Όσο για τις δυσκολίες που έχω χωρίς οικονομική ενίσχυση.

Μα δεν είμαι μόνη μου, πίσω από μένα δουλεύουν άλλοι τέσσερις, απλά εγώ φαίνομαι. Οι άλλοι κρύβονται πίσω από το πάχος μου!

Ερ.: Συμμετέχετε στην πρωτοβουλία των «Κινηματογραφιστών στην Ομίχλη», αν δεν κάνω λάθος. Πιστεύετε ότι τέτοιες πρωτοβουλίες είναι «ικανές» να παραγάγουν αποτελέσματα πέρα από το επίπεδο της δημόσιας συμβολικής διαμαρτυρίας;

Απ.: Δε συμμετέχω σε καμιά πρωτοβουλία.

Πιστεύω ότι πρωτοβουλίες ικανές να παραγάγουν αποτέλεσμα θα προέλθουν από μια άλλη γενιά αβάπτιστη στα δικά μας αμαρτήματα, δισταγμούς, φοβίες, κίβδηλες προσδοκίες. Μια γενιά περήφανη που πριν από όλα και πάνω από όλα θα πολεμάει για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και έτσι θα παραγάγει έργο.

Ερ.: Πότε περίπου υπολογίζετε ότι η ταινία θα προβληθεί στις αίθουσες;

Απ.: Τι αισιόδοξη ερώτηση: «Πότε η ταινία….θα προβληθεί στις αίθουσες;»

Και σας ρωτώ και εγώ με τη σειρά μου «θα προβληθεί;»

Τη συγκεκριμένη στιγμή λέω ότι δεν θα πάει στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ.

Οι τελευταίες εμπειρίες και γνώσεις που αποκόμισα από το Φεστιβάλ με κάνουν αρνητική αλλά και ο λόγος του Υπουργού Πολιτισμού στο πρώτο Δ.Σ. του ΕΚΚ με κάνει ακόμα πιο επιφυλακτική. Δεν ξέρω τι θα γίνει αύριο.

Δεν γνωρίζω κανένα γραφείο Διανομής που να κάνει τέτοιου είδους επιλογές.

Για να τη διανείμω εγώ η ίδια την ταινία είναι αδύνατο γιατί απαιτούνται χρήματα για τη διαφήμισή της και χωρίς διαφήμιση δεν την προβάλλει ένας κινηματογραφος.

Ερ.: Και τι θα γίνει;

Απ.: Και τι θα γίνει; Χμ. Θα την πάρουν οι πιτσιρικάδες και θα τη διανείμουν μέσα από το παράλληλο κύκλωμα, όπως έγινε με τις δύο προηγούμενες. Οι πιτσιρικάδες είναι η μεγάλη δύναμη και είναι αυτό που με κάνει να συνεχίζω και θα συνεχίζω όσο ζω!

Ευχαριστώ πολύ!